Ngeli ya U - YA
- Ngeli hii inajumuisha nomino ambazo zikitumiwa katika sentensi, uwiano wa sarufi wa viambishi katika vitenzi huwa ni u (umoja) na ya (wingi) k.m.
ubele -mabele,
ubongo -mabongo.
utete -matete,
uwele - mawele,
uovu – maovu,
ugonjwa - magonjwa,
ulezi - malezi,
unyoya - manyoya, n.k.
Vivumishi Kiwakilishi amba-
- Umoja: Uwele ambao ulianguka uliokotwa.
- Wingi: Mawele ambayo yalianguka yaliokotwa.
“O” rejeshi
- Umoja: Uwele ulioanguka uliokotwa.
- Wingi: Mawele yaliyoanguka yaliokotwa.
Ndi- ya kusisitiza
- Umoja: Uwele huo ndio uliookotwa.
- Wingi: Mawele hayo ndiyo yaliyookotwa.
Si- ya kukataa.
- Umoja: Uwele huo sio uliokotwa.
- Wingi: Mawele hayo siyo yaliyokotwa.
Na- ya kirejelei
- Umoja: Utete huu nao ni imara.
- Wingi: Matete haya nayo ni imara. Viashiria.
- Umoja: huu huo ule.
- Wingi: haya hayo yale.
Viashiria visisitizi
- Umoja: uu huu uo huo ule ule
- Wingi: yaya haya yayo hayo yale yale
Viashiria radidi
- Umoja: huu huu huo huo ule ule.
- Wingi: haya haya hayo hayo yale yale.
Kivumishi -ngi
- Wingi: Mawele mengi yamevunwa.
Kivumishi -ngine
- Umoja: Ubua mwingine umepandikizwa.
- Wingi: Mabua mengine yamepandikizwa.
Kivumishi -ote
- Umoja: Ubua wote umekauka.
- Wingi: Mabua yote yamekauka.
Kivumishi -o-ote
- Umoja: Atauchukua ubua wowote ule.
- Wingi: Watayachukua mabua yoyote yale.
Kivumishi -enye
- Umoja: Ubele wenye vumbi haupendezi.
- Wingi: Mabele yenye mavumbi hayapendezi.
Kivumishi -enyewe
- Umoja: Ubele umeng’oka wenyewe.
- Wingi: Mabele yameng’oka yenyewe.
Vivumishi vya idadi
- mmoja, mawili, matatu, manne, matano , sita, saba, manane, tisa, kumi, kumi na mmoja, kumi na mawili
Kiulizi -pi?
- Umoja: Ameuchukua utete upi? Wingi: Wameyachukua matete
yapi?